ઇ.સ. 1949થી સશસ્ત્ર દળોના કર્મચારીઓના કલ્યાણ માટે દેશવાસીઓ પાસેથી ભંડોળ એકત્ર કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે ઉજવણી
મોરબી : સશસ્ત્ર સેના ધ્વજ દિવસ એ ભારતીય સશસ્ત્ર દળોના કર્મચારીઓના કલ્યાણ માટે ભારતના લોકો પાસેથી ભંડોળ એકત્ર કરવા માટેનો દિવસ છે. આ દિવસ ઇ.સ. 1949થી ભારતમાં દર વર્ષે 07 ડિસેમ્બરે મનાવવામાં આવે છે. ઇ.સ. 1949થી, સશસ્ત્ર દળોના કર્મચારીઓ માટે લોકો પાસેથી ભંડોળ એકત્ર કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે સમગ્ર દેશમાં 07 ડિસેમ્બરે આ દિવસ મનાવવામાં આવે છે. ભારતના સૈનિકો, ખલાસીઓ અને એરમેનના સન્માન તરીકે આ દિવસને મનાવવાની પરંપરા બની ગઈ છે.
ભારતે સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કર્યા બાદ તરત જ સરકારને તેના સંરક્ષણ કર્મચારીઓના કલ્યાણનું સંચાલન કરવાની જરૂરિયાત ઊભી થઈ. 28 ઓગસ્ટ, 1949ના રોજ સંરક્ષણ પ્રધાન હેઠળ રચાયેલી સમિતિએ દર વર્ષે 07 ડિસેમ્બરે ધ્વજ દિવસ મનાવવાનું નક્કી કર્યું. ધ્વજ દિવસ મનાવવા પાછળનો વિચાર સામાન્ય લોકોને નાના ધ્વજ વિતરીત કરી તેના બદલામાં દાન એકત્રિત કરવાનો હતો. દેશ માટે લડતા સશસ્ત્ર દળોના જવાનોના પરિવારો અને આશ્રિતોની સંભાળ લેવાની ભારતીય નાગરિકો તેમની જવાબદારી સમજે તે પણ આ ધ્વજ દિવસની ઉજવણી માટેનો હેતુ હતો.
ધ્વજ દિવસ પર ભારતીય સશસ્ત્ર દળોની ત્રણેય પાંખો, ભારતીય ભૂમિસેના, ભારતીય વાયુસેના અને ભારતીય નૌકાદળ દ્વારા રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે તેમના કર્મચારીઓના પ્રયાસોને સામાન્ય જનતાને દર્શાવવા માટે વિવિધ પ્રકારના શો, કાર્નિવલ, નાટકો અને અન્ય મનોરંજન કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે. સમગ્ર દેશમાં લાલ, ઘેરા વાદળી અને આછા વાદળી રંગોમાં નાના ધ્વજ જે ત્રણે સશસ્ત્ર સેવાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, તે દાનના બદલામાં વહેંચવામાં આવે છે.
સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસની સ્થાપના
સશસ્ત્ર દળોના સૈનિકોએ દેશની સેવામાં પોતાના પ્રાણ ન્યોછાવર કર્યા છે. આ દિવસ ભારતીય નાગરિકો માટે ભારતના વર્તમાન અને પીઢ લશ્કરી કર્મચારીઓ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા અને પ્રશંસા વ્યક્ત કરવાનો અને દેશની સેવામાં મૃત્યુ પામેલા લોકોને યાદ કરવાનો પ્રસંગ છે. આ ધ્વજ યુનાઇટેડ કિંગડમના સંરક્ષણ મંત્રાલય જેવો જ છે, જેનો સૌ પ્રથમ ઉપયોગ ઇ.સ. 1956માં સાથી કોમનવેલ્થ સભ્યો સાયપ્રસ, ભારત, કેન્યા અને નાઇજીરીયા દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો.
મૂળ ધ્વજ દિવસ ભંડોળની સ્થાપના ઇ.સ. 1949માં સંરક્ષણ મંત્રીની સમિતિ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. ઇ.સ. 1993માં ભારતના સંરક્ષણ મંત્રાલયે સંબંધિત કલ્યાણ ભંડોળને એક સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ ફંડમાં એકીકૃત કર્યું હતુ. આ એકીકૃત ભંડોળમાં યુદ્ધ પીડિત, યુદ્ધ અક્ષમ અને અન્ય ભૂતપૂર્વ સૈનિકો/સેવા કરતા કર્મચારીઓ માટે એકીકૃત વિશેષ ભંડોળ, ધ્વજ દિવસ ભંડોળ,સંત ડનસ્ટાન્સ (ભારત) અને કેન્દ્રીય સૈનિક બોર્ડ ફંડ,ભારતીય ગોરખા ભૂતપૂર્વ સૈનિક કલ્યાણ નિધિનો સમાવેશ થાય છે.
સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસનું સંચાલન
કેન્દ્રિય સૈનિક બોર્ડ કે જે સંરક્ષણ મંત્રાલયનો એક ભાગ છે, તેની સ્થાનિક શાખાઓ દ્વારા સમગ્ર દેશમાં ભંડોળ સંગ્રહનું સંચાલન કરવામાં આવે છે. સંગ્રહનું આયોજન સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ દ્વારા સત્તાવાર અને બિન-સત્તાવાર માધ્યમો દ્વારા કરવામાં આવે છે. ભૂતપૂર્વ સૈનિકો અને તેમના આશ્રિતોનું કલ્યાણ એ કેન્દ્ર સરકાર તેમજ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સંયુક્ત જવાબદારી છે. કેન્દ્રમાં કેન્દ્રિય સૈનિક બોર્ડની જેમ, રાજ્ય/જિલ્લા સૈનિક બોર્ડ તેમના સંબંધિત રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો/જિલ્લાઓમાં રહેતા ભૂતપૂર્વ સૈનિકો, વિધવાઓ અને તેમના આશ્રિતો માટે નીતિ ઘડતર અને પુનર્વસન અને કલ્યાણ યોજનાઓના અમલીકરણ માટે જવાબદાર છે.
કેન્દ્રિય સૈનિક બોર્ડના સેક્રેટરી રાજ્યો/કેન્દ્રના સૈનિક કલ્યાણ વિભાગને ભૂતપૂર્વ સૈનિકો, વિધવાઓના પુનર્વસન અને કલ્યાણ માટેની નીતિઓ અંગે સલાહ આપે છે. આ ઉપરાંત, સેવામાંથી અમાન્ય ઠરેલા ભૂતપૂર્વ સૈનિકો, તેમના આશ્રિતો, વિધવાઓ, વિકલાંગ કર્મચારીઓના પુનર્વસનમાં નીતિઓ અને સફળતાના અમલીકરણ અંગે નિયામક, સૈનિક કલ્યાણ સચિવ અને જિલ્લા સૈનિક કલ્યાણ અધિકારી/સચિવ પાસેથી અહેવાલો માંગે છે. આ ભંડોળનું સંચાલન કેન્દ્રમાં સંરક્ષણ પ્રધાનની અધ્યક્ષતામાં મેનેજિંગ કમિટી દ્વારા કરવામાં આવે છે અને રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સરકારોના કાર્યકારી વડાઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે
