- text
જે રીતે દયાનંદ સરસ્વતી દેશ દેશાંતરમાં આર્ય સમાજના માધ્યમથી વેદ પ્રચાર સમાજ સુધારા અભ્યાન ચલાવી રહ્યા છે.ત્યારે ઝંડાધારી વિશે અનેક મહાત્માજી અને રાજકિય વ્યક્તિઓ દ્વારા કરેલ વિચાર ટુકમાં વાંચો
ભારતીય બંધારણના નિર્માણમાં મહર્ષિના ઉપદેશોથી અનોખી પ્રેરણા મળી.- ડો.રાધાકૃષ્ણન
સ્વામી દયાનંદ એક મહાન સુધારક અને મહાન ક્રાંતિકારી તો હતા જ, પરંતુ તેમના હૃદયમાં સામાજિક અન્યાયને જડમૂળથી ઉખેડવાની ભીષણ આગ પણ હતી. તેમના ઉપદેશો આપણા બધા માટે ખૂબ મહત્વ ધરાવે છે, કારણ કે આજે પણ આપણા સમાજમાં ઘણી ભેદભાવપૂર્ણ વસ્તુઓ અસ્તિત્વમાં છે. મહર્ષિ દયાનંદ દ્વારા બતાવેલ માર્ગ પર ચાલીને જ તેમનો સામનો કરી શકાય છે. હવે આધ્યાત્મિક અવ્યવસ્થા, સામાજિક દુષણો અને રાજકીય ગુલામી દેશને જકડી રહી હતી, ત્યારે મહર્ષિ દયાનંદે રાજકીય, ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મુક્તિની પહેલ કરી. તેમણે સત્ય, સામાજિક એકતા અને એક ભગવાનની ઉપાસનાનો સંદેશ આપ્યો. તેમણે શિક્ષણ અને ભગવાનની ઉપાસનાની સ્વતંત્રતા બધાને ઉપલબ્ધ કરાવવા પર ભાર મૂક્યો હતો. ભારતના બંધારણમાં મહર્ષિ દયાનંદના ઉપદેશોમાંથી પ્રેરણા લઈને સામાજિક ક્ષેત્ર માટે ઘણી વ્યવસ્થાઓ કરવામાં આવી છે.
મહર્ષિ હિન્દુત્વના તારણહાર હતા. – શ્રી રાજગોપાલાચારી
સ્વામી દયાનંદનો ઉપદેશ મહાન છે, તેમને હિન્દુત્વમાં કાયમી સ્થાન મળ્યું છે. સ્વામીજીના ઉપદેશને અપનાવવાથી હિન્દુત્વ પરિપક્વ બનશે. સ્વામીજીને હિન્દુત્વના તારણહાર કહી શકાય.
મહર્ષિએ સૌ પ્રથમ દેશભક્તિની જ્યોત પ્રગટાવી- લાલા હરદયાલ
ઋષિ દયાનંદે ભારતવર્ષના વૃક્ષને પાણી પીવડાવ્યું. તેમના શુભ પ્રયાસોને કારણે તમને વિવિધ પ્રકારના સ્વાદિષ્ટ ફળ મળશે અને મળશે. સ્વામીજી દ્વારા પુરુષોના હ્રદયમાં ત્યાગ, પરોપકાર અને દેશભક્તિનો પ્રકાશ જાગ્યો હતો. ભારતના ઈતિહાસમાં મહાન સુધારકોની પવિત્ર શ્રેણીમાં સ્વામીજીનું નામ સુવર્ણ અક્ષરે લખવામાં આવશે.
મહર્ષિ નવી ક્રાંતિના પ્રથમ માર્ગદર્શક હતા. – સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ
હું હંમેશા સ્વામી દયાનંદજીના રાષ્ટ્ર પ્રેમ, તેમના ક્રાંતિકારી હૃદય, તેમની હિંમત, તેમના બ્રહ્મચારી જીવનનો ઉપાસક રહ્યો છું. તેમણે સમાજની તમામ બુરાઈઓ અને બુરાઈઓ સામે ક્રાંતિ કરી હતી. જો સ્વામીજી ન હોત તો હિંદુ સમાજની શું હાલત હોત તેની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ છે. આજે દેશમાં જે પણ કાર્યો ચાલી રહ્યા છે તે વર્ષો પહેલા સ્વામીજીના માર્ગે ચાલ્યા હતા. આવા મહાપુરુષો સદીઓમાં ભાગ્યે જ આવે છે. જ્યારે સમાજમાં દુષ્ટતાઓ પકડે છે, ત્યારે જ ભગવાન આવા વ્યક્તિત્વોને મોકલે છે. આવા મહાપુરુષો ક્યારેય મરતા નથી, તેઓ અમર છે. તેમનું જીવન આપણા માટે આદર્શ બની જાય છે.”
મહર્ષિ સ્વતંત્રતાના મૂર્ત સ્વરૂપ હતા. – લાલા લજપત રાય
“સ્વામી દયાનંદ મારા ગુરુ છે. મેં તેમને જ દુનિયામાં મારા ગુરુ માન્યા છે. આર્યસમાજ મારી માતા છે. હું એ બંનેના ખોળામાં રમ્યો છું. તેમણે મારું હૃદય અને એક માથું બંને રાખ્યા છે. તેમણે મારા બંનેને રાખ્યા છે. હૃદય અને એક મસ્તક. મારા ગુરુ એ તમામ બંધનોમાંથી મુક્તિનું પ્રતિક છે. મને એક માનવ હોવાનો ગર્વ છે. તેમણે મને સ્વતંત્રપણે વિચારવાનું, બોલવાનું અને મારી ફરજ નિભાવવાનું શીખવ્યું છે. મારા જીવનમાં જે પણ શ્રેષ્ઠ અને પરોપકારી છે, તે છે. આર્ય સમાજને કારણે મહર્ષિ અને આર્ય સમાજે મને પ્રાચીન આર્ય સંસ્કૃતિનો આદર કરવાનું શીખવ્યું આર્ય સમાજે મને શીખવ્યું કે સમાજ, ધર્મ અને દેશની સેવા કરવી જોઈએ અને જે વ્યક્તિ તેમની સેવામાં બલિદાન આપે છે અને ભોગવે છે તેને સ્વર્ગનું રાજ્ય મળે છે. મેં આર્ય સમાજ પાસેથી જાહેર સેવાના તમામ આદર્શો શીખ્યા. આર્ય સમાજના ક્ષેત્રમાં જ મેં જાહેર જીવનની પવિત્રતાના ઉદાહરણો જોયા. મારા પર આર્ય સમાજના આશીર્વાદ અસંખ્ય અને અમર્યાદ છે. જો મારાં બાળકો આર્યસમાજને શરણે જાય તો પણ હું એ ઉપકારમાંથી મુક્ત થઈ શકતો નથી. જો મેં આર્યસમાજમાં પ્રવેશ ન કર્યો હોત તો શું થયું હોત તે ભગવાન જ જાણે, પણ એ વાત સાચી છે કે આજે હું જે કંઈ છું, ત્યાં ન હોત.
મહર્ષિ આધુનિક ભારતના ઘડવૈયા હતા. – સુભાષ બોઝ
મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતી એવા મહાપુરુષોમાંના એક હતા જેમણે આધુનિક ભારતનું નિર્માણ કર્યું અને તેના નૈતિક પુનરુત્થાન અને ધાર્મિક પુનરુત્થાન માટે જવાબદાર છે. હિન્દુ સમાજના ઉદ્ધારમાં આર્ય સમાજનો મોટો હાથ છે. રામ કૃષ્ણ મિશન બંગાળમાં જેટલું કર્યું તેના કરતાં આર્ય સમાજે પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં વધુ કર્યું છે. પંજાબના દરેક નેતા આર્યસમાજી છે એમ કહેવું અતિશયોક્તિ નહીં ગણાય. હું સ્વામી દયાનંદને ધાર્મિક અને સમાજ સુધારક અને કર્મયોગી માનું છું. સંગઠન શક્તિ અને સંગઠનાત્મક કાર્યમાં વિસ્તરણની દૃષ્ટિએ આર્ય સમાજ એક અનોખી સંસ્થા છે. સંગઠન કાર્ય, દ્રઢતા, ઉત્સાહ અને સમન્વયની દ્રષ્ટિએ કોઈપણ સમાજ આર્ય સમાજની બરાબરી કરી શકતો નથી.
મહર્ષિ કર્મયોગી, ચિંતક અને નેતા સર્વસ્વ હતા. – રોમન રોલેન્ડ
ભારતના પુનર્નિર્માણમાં તેમનું નેતૃત્વ ભગવાનનું વરદાન હતું, ઋષિ દયાનંદે ભારતના શક્તિ શૂન્ય શરીરમાં અજેય શક્તિ અને સ્થિરતાનો સંચાર કર્યો હતો અને સિંહની શક્તિને ઉડાવી દીધી હતી. ઋષિ દયાનંદ સર્વોચ્ચ વ્યક્તિત્વ ધરાવતા વ્યક્તિ હતા. મહર્ષિ કર્મયોગી, વિચારક અને નેતાની યોગ્ય પ્રતિભાનો એક દુર્લભ સમન્વય હતો. દયાનંદે અસ્પૃશ્યતા અને અસ્પૃશ્યતાનો અન્યાય સહન કર્યો ન હતો. મહર્ષિ દયાનંદે પણ ભારતમાં મહિલાઓની દયનીય સ્થિતિ સુધારવા માટે ખૂબ જ ઉદારતા અને હિંમતથી કામ કર્યું હતું. વાસ્તવમાં, તેમની પાસે રાષ્ટ્રીય ભાવના અને જનજાગરણના વિચારને કાર્ય કરવાની સૌથી શક્તિશાળી શક્તિ હતી. ભારતના પુનઃનિર્માણ અને ભારતની નવી ચેતના જાગૃત કરવામાં તેમનું યોગદાન ભારત માટે સૌથી મોટું વરદાન છે.
રાજ્ય ઉત્થાનના મહર્ષિ મહાન માસ્ટર – એન.વી. ગાડગીલ
મહારાષ્ટ્રમાં જે સ્થાન છત્રપતિ શિવાજી અથવા સમર્થ ગુરુ રામદાસનું છે, તે જ સ્થાન ભારતના રાજ્ય ઉત્થાનમાં મહર્ષિ દયાનંદનું છે.
મહર્ષિ સ્વતંત્રતા સંગ્રામના પ્રથમ યોદ્ધા હતા. – વીર સાવરકર
મહર્ષિ દયાનંદ હિન્દુ જાતીના રક્ષકમાં સ્વતંત્રતા સંગ્રામના પ્રથમ યોદ્ધા હતા. તેમના દ્વારા સ્થપાયેલ આર્ય સમાજે રાષ્ટ્રની મોટી સેવા કરી છે અને કરી રહી છે. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં આર્ય સમાજવાદીઓએ મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. સત્યાર્થ પ્રકાશ, મહર્ષિજી દ્વારા લખાયેલ અમર પુસ્તક, એક ગ્રંથ છે જે હિંદુ જાતિના રંગોમાં ગરમ રક્તનું પરિભ્રમણ કરે છે.
મહર્ષિ એક મહાન ક્રાંતિકારી નેતા અને રાષ્ટ્રીય ધારાસભ્ય – વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ
મહર્ષિ દયાનંદને ઘણા લોકો સામાજિક અને ધાર્મિક સુધારક કહે છે, પરંતુ મારી દૃષ્ટિએ તેઓ સાચા રાજકારણી હતા. તેમણે આ દેશમાં સૌપ્રથમ સ્પષ્ટ જાહેરાત કરી કે વિદેશનું રાજ્ય ગમે તેટલું સારું કેમ ન હોય, તે પોતાના સ્વરાજ્યની બરોબરી કરી શકતું નથી. મહર્ષિ દયાનંદે રાષ્ટ્રને આ બધું આપ્યું છે, એક ભાષાની ઘોષણા, બદી, સમગ્ર દેશમાં સ્વદેશી-પ્રોત્સાહન પંચાયતો, દલિતઉદ્વારની સ્થાપના, રાષ્ટ્રીય અને સામાજિક એકતા, પ્રખર દેશભક્તિ અને સ્વરાજ્ય. હાલની કોંગ્રેસની દરેક અંશ ભગવાન દયાનંદના વિચારો સાથે બનાવવામાં આવ્યા છે. જો 60 વર્ષ પહેલા આપણે મહર્ષિના નિર્દિષ્ટ કાર્યક્રમને સમજીને તેનું પાલન કર્યું હોત તો આજે ભારત આઝાદ થયું હોત. હું ઋષિ દયાનંદને મારા રાજકીય ગુરુ માનું છું. મારી દૃષ્ટિએ તેઓ એક મહાન ક્રાંતિકારી નેતા અને રાષ્ટ્રીય ધારાસભ્ય હતા.
- text
મહર્ષિ ભારતની પ્રાચીન ભવ્યતા પુનઃસ્થાપિત કરવા માંગતા હતા. – મહાત્મા હંસરાજજી
મહર્ષિ દયાનંદનું જીવન એક મહાન યોગિક જીવન હતું. તેઓ રાષ્ટ્રમાં પ્રાચીન આર્ય ગૌરવ સ્થાપિત કરવા અને તેમને જગત ગુરુ બનાવવા માંગતા હતા. મહર્ષિના જીવનનો મારા જીવન પર ઘણો પ્રભાવ હતો. તેમના સોંપાયેલ કામ કરવામાં હું જીવનને સમજતો હતો. જેનું કાર્ય મેં મારા હાથમાં લીધું છે તે ગુરુદેવનું કાર્ય કરવાથી મને સ્વર્ગનો આનંદ મળે છે.”
મહર્ષિ દયાનંદ વૈદિક સૂર્ય હતા. – ભાઈ પરમાનંદ
સ્વામી દયાનંદ એવા પ્રકાશના દીવાદાંડી છે, જેમણે અકાળ લોકોને સત્યનો માર્ગ બતાવ્યો છે. તેમના દેશ અને દેશની જનતા પર કરેલા ઉપકાર હંમેશા અમર રહેશે. મહર્ષિ વર્તમાન અંધકાર યુગ માટે ‘વૈદિક સૂર્ય’ હતા. મને તેમના અનુયાયી કહેવાનો ગર્વ છે.”
મહર્ષિ રાષ્ટ્રના પિતામહ હતા – અન્તશયનમ્ અય્યંગાર
ગાંધીજી રાષ્ટ્રપિતા હતા અને મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતી રાષ્ટ્રપિતામહ હતા. મહર્ષિ આપણી રાષ્ટ્રીય વૃત્તિઓ તરફ સ્વાતંત્ર્ય ચળવળના પ્રણેતા છે. ગાંધીજી તેમના પગલે ચાલ્યા. જો મહર્ષિ દયાનંદે આપણને રસ્તો ન બતાવ્યો હોત તો અંગ્રેજોના શાસનમાં આખું પંજાબ મુસ્લિમ બની ગયું હોત અને આખું બંગાળ ખ્રિસ્તી બની ગયું હોત. મહર્ષિ સમગ્ર વિશ્વને આર્ય બનવાની પ્રેરણા આપી. સ્વામી દયાનંદે સાબિત કર્યું કે વિશ્વની તમામ સંસ્કૃતિઓમાં શ્રેષ્ઠ સંસ્કૃતિ આર્યોની સંસ્કૃતિ છે. તેણે દેશની સામે એક રોલ મોડલ બેસાડ્યો.
મહર્ષિ હિંદુ જાતિના રક્ષક હતા. – શમશેરજી રાણા બહાદુર
એ સમયે જ્યારે લોકો પોતાનો ધર્મ છોડીને અહીં-ત્યાં જતા હતા ત્યારે એવું માનવામાં આવતું હતું કે હવે હિન્દુ ધર્મનું નામ મેળવવું મુશ્કેલ બનશે. તે સમયે, તેમના નિયમો અનુસાર, પરમ પિતા, ભગવાને, તેમના પરમ ભક્ત અને પ્રિય પુત્ર બાળ બ્રહ્મચારી સ્વામી દયાનંદને ધર્મ અને જાતિના રક્ષણ માટે મોકલ્યા, જેમણે હિંદુ જાતિને વિધર્મી બનવાથી માત્ર બચાવી જ નહીં, પરંતુ ભાઈઓને પાછા લેવા માટે. જે ભૂતમાંથી ગયો હતો.હિંદુ જાતિનું નામ આજે તેના કારણે અસ્તિત્વમાં છે. આ માટે આપણે સ્વામીજી મહારાજનો આભાર માનવો જોઈએ.
મહર્ષિએ દેશને એક નવી દ્રષ્ટિ આપી. – ડો.રાજેન્દ્ર પ્રસાદ
‘મહર્ષિ દયાનંદના ઉપદેશોએ કરોડો લોકોને તાજગી, નવી ચેતના અને નવો દૃષ્ટિકોણ આપ્યો છે. તેમને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરતી વખતે આપણે પ્રતિજ્ઞા લેવી જોઈએ કે તેમના બતાવેલા માર્ગ પર ચાલીને આપણે દેશને સાચા સુ:ખ અને શાંતિથી ભરપૂર બનાવીશું.
મહર્ષિના પગલે ચાલીને નવા ભારતનું નિર્માણ કરી શકાય છે. – ગુલઝારીલાલ નંદા
સ્વામી દયાનંદજી એવા મહાપુરુષો અને મહાન આત્માઓમાંના એક હતા, જેમણે પોતાના વિચારો અને પ્રચાર દ્વારા વિશ્વના લોકોને અંધકારમાંથી બહાર લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. આ જ કારણ છે કે સ્વામીજીની તેમના જીવનકાળ દરમિયાન લોકો પર તેમની નિર્વાણ પછીની અસર કરતાં દસ હજાર ગણી વધારે હતી.
સ્વામીજીએ વેદોનો પ્રચાર કર્યો, જેથી લોકો પોતે સમજી શકે કે તેમનું કર્તવ્ય શું છે? જો લોકોમાં વૈદિક પ્રચાર હોત, તો તેઓ ક્યારેય સેંકડો વર્ષો સુધી લોકોની ગુલામીમાં જીવ્યા ન હોત અને તે દિવસોમાં ભારતની પ્રજાએ જે દુર્દશાનો સામનો કર્યો હતો તે ન થાત. સ્વામીજી જાણતા હતા કે જ્યાં સુધી સમાજની પ્રગતિ નહીં થાય ત્યાં સુધી દેશ પણ પ્રગતિ કરી શકશે નહીં. તે સમયે અમે અંધકારમાં ફસાયેલા હતા. હું માનું છું કે સ્વામી દયાનંદ દ્વારા નિર્ધારિત સિદ્ધાંતોનું પાલન કરવાથી જ વ્યભિચાર અને અન્ય સામાજિક બદીઓ દૂર થશે. આપણે લોકોને સદાચારી બનાવવાના છે. જો લોકો સ્વામી દયાનંદના આદેશનું પાલન કરશે તો તેઓ આપોઆપ સદ્ગુણી બની જશે. અને નવા ભારતનું નિર્માણ થશે.”
મહર્ષિ ભારતના આધ્યાત્મિક ગૌરવના પુનઃસ્થાપક હતા. -એની બેસન્ટ
મહર્ષિ દયાનંદએ પ્રથમ વ્યક્તિ હતા જેમણે ‘હિન્દુસ્તાન હિન્દુસ્તાની કે લિયે’ સૂત્ર આપ્યું હતું. સ્વામી દયાનંદે વેદ અને ઉપનિષદો દ્વારા ભારતનું પ્રાચીન ગૌરવ સાબિત કર્યું અને વિશ્વને બતાવ્યું કે ભારતવર્ષ એ તત્વજ્ઞાન અને આધ્યાત્મિક શિક્ષણની ખાણ (સ્ટોર) છે.
સ્વામીજી શક્તિ સુત્ : – સાધું ટી.એલ.વાસવાણી
મારા નબળા શબ્દો ઋષિના મહિમાનું વર્ણન કરવામાં અસમર્થ છે. મારા હૃદયની આદરણીય લાગણીઓથી પ્રેરિત થઈને, હું ઋષિના અજોડ બ્રહ્મચર્ય, સાચા સંઘર્ષ અને આત્યંતિક તપ માટે તેમની પૂજા કરું છું. હું ઋષિને શક્તિસુત કર્મવીર યોદ્ધા માનીને તેમનું સન્માન કરું છું. તેમનું જીવન હંમેશા રાષ્ટ્ર નિર્માણ માટે પ્રેરણાદાયક રહેશે.”
મહર્ષિએ દેશને આત્મનિર્ભર બનાવ્યો. – માધવ એસ પ્રાણે
બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન, માતૃભૂમિ ભારતની આત્મનિર્ભરતા માટે અને તેમના બાળકોને ધાર્મિક અને દેશભક્ત બનાવવા માટે, મહર્ષિ દયાનંદનું મુખ્ય જીવન કાર્ય હતું. ક્રમશઃ…
- text
